Prim Nedir? Sigorta Primi Nasıl Hesaplanır?

Prim, farklı alanlarda farklı durumlara işaret etmek için kullanılabilir. Örneğin, futbolda sıkça duyduğumuz prim, sporcuları teşvik etmek için yapılan ödemedir. Çalışma yaşamında prim ne demek sorusunun cevabı ise biraz daha farklılık gösterebilir. Sigorta primi genel olarak işverenin çalışan adına devlete ödediği ve çalışanın sağlık sisteminden kamu hizmeti olarak yararlanabilmesini sağlayan teminat şeklinde tanımlanabilir. Yine de günümüz sosyal güvenlik sisteminde sigorta priminin farklı türlerde karşımıza çıkabileceğini bilmek gerekir.

Bağlı çalışanlar adına ödenen SGK primi yukarıda belirtilen genel tanımlama içerisinde yer almaktadır. Çalışanın aynı zamanda kendi işvereni olduğu bir durumda da prim ödenmektedir. Türkiye’de çalışma hayatında esas olan sigortalı çalışmak olsa da bu konunun bazı istisnaları mevcuttur. Bu durumda isteğe bağlı sigorta primi ödenerek sosyal güvenlik sistemine dahil olunabilir. Çalışmayanlar ve öğrenciler de isteğe bağlı sigorta primi olanağından faydalanabilir.

Sigorta Primi Hesaplama İşlemi Nasıl Yapılır?

Sigorta primi hesaplama devlet tarafından belirlenen oranlara göre yapılır. İş durumu ve brüt ücrete göre kullanılması gereken prim oranı değişir. Örneğin, bağlı çalışanların sigorta priminde hem çalışanın hem işverenin payı bulunurken; serbest çalışan tümünü kendi adına ödemektedir.

Sosyal güvenlik sistemi içinde iş durumlarına göre sistemler farklı biçimlerde adlandırılmıştır.

4A Sigorta Primi Hesaplama

Bir iş yerinde belirli ya da belirsiz iş sözleşmesi ile çalışan kişiler 4A sigorta sistemine dahildir. Bu sistemde sigorta priminin temelde iki bileşeni bulunur. Bunlardan biri işveren tarafından çalışan adına ödenen, diğeri ise çalışanın maaşından kesilerek sosyal güvenlik sistemine aktarılan miktardır. Bu iki bileşen de kendi içinde iki farklı kaleme ayrılır. Kısaca, 4A sigorta primi ne kadar diye sorulduğunda aşağıdaki dört kalem düşünülmelidir. 

1. İşçi sigorta primi
2. İşveren payı
3. İşçi işsizlik kesintisi
4. İşveren işsizlik kesintisi

Bu kalemlerin her biri brüt ücret üzerinden farklı oranlarda kesilir. İşçi sigorta primi ve işçi işsizlik kesintisi sigortalıya maliyet olarak yansırken; işveren payı ve işveren işsizlik kesintisi işveren tarafından çalışan adına devlete ödenir.

Güncel oranlarda işveren payı %20,5; işçi sigorta primi oranı ise %14’tür. İşçi işsizlik kesintisi %1 iken işveren işsizlik kesintisi ise %2’dir. Yani 4A kapsamında çalışanların sigorta primi, brüt ücretlerinin %37,5’u olarak hesaplanmaktadır.

4B Sigorta Primi Hesaplama

Daha önceki uygulamalarda Bağ-kur primi olarak bilinen sistem 2008 yılının Ekim ayında yürürlüğe giren yeni sosyal güvenlik yasası ile 4B kapsamına alınmıştır. 4B sigorta sistemi kendi adına çalışanları, serbest meslek erbaplarını ve çalışmayan kişileri kapsar. Genel olarak kişinin kendi adına prim yatırarak sosyal güvenlik sistemine girişini sağlar.

4B kapsamında çalışanların ödemeleri herhangi bir işveren olmadığı için kişinin kendi sorumluluğundadır. Bu sistemde iş kolları kısa vadeli sigorta kolu olarak düşünülür ve prim oranı %2’dir. %20 oranında malullük, yaşlılık ve ölüm sigorta primi ödenirken, %12,5 oranında da genel sağlık sigortası primi ödenir. Kısacası brüt kazancın %34,5’u sigorta primi olarak ödenmektedir. Öte yandan, devlet kendi adına çalışanlar için %5 oranında bir indirim sağlar. Hazineden karşılanan bu oran sonrası aylık kazancın %29,5’u sigorta primi ödemesi olarak devlete aktarılır.

İsteğe bağlı olarak yapılan ödemelerde ise kısa vadeli sigorta kolu payı alınmadığı için sigorta primi %32 olarak alınmaktadır. Bir kazanç üzerinden olmadığı için hesaplamalar minimumda asgari ücret üzerinden yapılmaktadır. Öte yandan bu yöntemle yapılacak beyan ne olursa olsun asgari ve azami ödenebilecek prim tutarı vardır. En yüksek sigorta primi ise brüt asgari ücretin 7,5 katı üzerinden hesaplanır. 

4B sisteminde çalışanlar için prime esas kazancın hesaplanmasında kişinin beyanı esas alınır. Beyan yapılmamış ise SGK taban ücret yani asgari ücret üzerinden hesaplanarak sigorta ödemesi istenir. Öte yandan herhangi bir denetim esnasında hatalı ya da yanlış bildirim saptanması halinde idari ceza uygulanır.

4C Sigorta Primi Hesaplama

Daha önce Emekli Sandığına ödenen primler, yapılan yasa değişikliği ile SGK’ya aktarılmıştır. Yani Emekli Sandığına bağlı çalışanların statüsü ile yasa ile SGK kapsamına alınmıştır. Yeni düzenleme ile Emekli Sandığına bağlı olan ve genellikle devlet memurlarını kapsayan sistem 4C olarak adlandırılmaktadır.

4C kapsamında çalışanların malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası prim oranı %20’dir. Bu oranın %11’i işveren payıdır. Öte yandan bu oran fiili hizmet gün sayıyı arttıkça yükselir. %20’lik paya fiili hizmet günü;

1. 60 günü aşanlar için 3,33 puan
2. 90 günü aşanlar için 5 puan
3. 180 günü aşanlar için 10 puan 

eklenir. Hizmet gün sayısına göre eklenen meblağlar işverenin sorumluluğuna bırakılmıştır.

4B sisteminde genel sağlık sigortası payı ise %7,5’u işveren payı olmak üzere toplamda %12,5’tur.

Bağkur Primleri Nasıl Hesaplanır?

Sigorta primleri 2008 yılının Ekim ayında yürürlüğe giren 5510 sayılı kanun ile birlikte değişikliğe uğramıştır. Yeni Sosyal Sigortalar Kanunu'nun 4b maddesine göre Bağkur sisteminde yer alanlar da SGK sistemi içerisine alınmıştır. Bağkur çalışanları da 4B’liler olarak adlandırılmaya başlanmıştır. Bu doğrultuda Bağkur prim hesaplama günümüzde 4B sigorta primi hesaplama yöntemiyle yapılmaktadır.

Sigorta Primi Neden Yükselir? 

Maaşa göre sigorta primi hesaplama yaparken doğru hesabı yapabilmek için sigorta primini etkileyen faktörleri de hesaba katmak gerekir. Bu faktörlerde gerçekleşen değişiklik, ödenecek primi de değiştirir.

1. Sigorta prim değeri prime tabi kazancın belli bir oranı olarak alındığı için, bu kazanç arttıkça ödenecek tutar da yükselir.
2. İşverenin devlet tarafından verilen teşviklerden yararlanması primi yükseltebilir.
3. 4C kapsamında çalışılan fiili gün sayısının artması sigorta primini arttırır.

Bunların dışında doğru hesap yapabilmek için güncel mevzuat takip edilmelidir. Zira bu oranlar devlet tarafından değiştirilebilir.